Η εκπαίδευση τότε και τώρα – Μύθοι, συγκρίσεις και πραγματικές προκλήσεις για το ελληνικό σχολείο

 

Σε δημόσιο διάλογο επανέρχεται συχνά ο ισχυρισμός ότι «το σχολείο του παρελθόντος παρείχε περισσότερες γνώσεις από το σημερινό». Η άποψη αυτή, αν και ιδιαίτερα δημοφιλής, συνιστά μια μηδενιστική και συχνά νοσταλγική προσέγγιση, η οποία δεν βασίζεται σε τεκμηριωμένη αξιολόγηση, αλλά σε μια εξιδανίκευση δεκαετιών που έχουν πλέον παρέλθει.

Για να εξεταστεί ορθά η σύγκριση, ο χρονικός ορίζοντας του «παλαιότερα» πρέπει να μεταφερθεί στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, δηλαδή στις περιόδους που οι σημερινές μεγαλύτερες γενιές είχαν προσωπική εμπειρία από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Τότε, η Ελλάδα, μόλις βγαίνοντας από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο, διήνυε μια περίοδο οικονομικής ανάκαμψης και κοινωνικής μετάβασης. Η εκπαίδευση ήταν ήδη προνόμιο των αστικών στρωμάτων, με αρκετές οικογένειες να στέλνουν τα παιδιά τους στο εξωτερικό για σπουδές, ενώ για τη μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού –που ζούσε σε μια κυρίως αγροτική οικονομία– το πτυχίο αποτελούσε τον μοναδικό δρόμο κοινωνικής κινητικότητας και επαγγελματικής προόδου.

Παρά ταύτα, τα ποσοστά μαθητικής διαρροής ήταν εξαιρετικά υψηλά και μόνο λίγοι μαθητές κατόρθωναν να ολοκληρώσουν τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Η περίοδος της Μεταπολίτευσης σηματοδότησε βαθιά αλλαγή: η μαζικοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, προς ικανοποίηση και των αιτημάτων της γενιάς του Πολυτεχνείου, άνοιξε τις πόρτες των ΑΕΙ σε πλατιά κοινωνικά στρώματα. Το πτυχίο μετατράπηκε σε βασικό προσόν, με κύρια αξιοποίησή του στον διευρυμένο δημόσιο τομέα.

Σήμερα, ωστόσο, οι διεθνείς αξιολογήσεις καταγράφουν σοβαρές αδυναμίες στην αποδοτικότητα του ελληνικού σχολείου. Η πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την εκπαίδευση στα 27 κράτη-μέλη καταδεικνύει ότι σχεδόν ένας στους δύο μαθητές στην Ελλάδα δεν επιτυγχάνει το ελάχιστο επίπεδο επάρκειας στις βασικές δεξιότητες. Η διαπίστωση αυτή εγείρει εύλογα ερωτήματα για το κατά πόσο το σύγχρονο σχολείο ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της εποχής.

Ωστόσο, η απλή νοσταλγία για το σχολείο των δεκαετιών του ’60–’70 δεν αποτελεί λύση. Οι διδακτικές μέθοδοι, το επίπεδο κατάρτισης των εκπαιδευτικών και το εκπαιδευτικό υλικό έχουν αναμφίβολα βελτιωθεί. Το μεγάλο πλεονέκτημα του «παλιού» σχολείου ήταν ότι απευθυνόταν κυρίως σε λίγους μαθητές που έδιναν πραγματικό αγώνα για ένα καλύτερο μέλλον. Εκείνοι οι λίγοι πράγματι ξεχώριζαν, ενώ ο γενικός μέσος όρος παρέμενε χαμηλός.

Σήμερα, ο μέσος μαθητής έχει καλύτερη συνολική μόρφωση, όμως το σύστημα, ως καθολικά υποχρεωτικό και μαζικό, καλείται να ανταποκριθεί σε προκλήσεις εντελώς διαφορετικής φύσης. Η διάδοση της τεχνολογίας και η συνεχής έκθεση των νέων σε όγκο πληροφοριών που ξεπερνά κάθε προηγούμενο, δεν συνοδεύονται πάντα από την καλλιέργεια βαθιάς περιέργειας, κριτικής ικανότητας και γνωστικής εμβάθυνσης.

Το σχολείο της σημερινής εποχής εκπαιδεύει μαζικά πολίτες, αλλά συχνά με επιφανειακή γνώση, σε μια περίοδο εξαιρετικά σύνθετη, όπου το απλό «μάθε, παιδί μου, γράμματα» δεν επαρκεί πλέον. Η ανάγκη για ουσιαστική αναβάθμιση των μαθησιακών δεξιοτήτων, για ενίσχυση της κριτικής σκέψης και για καλύτερη προσαρμογή στις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας είναι πιο επιτακτική από ποτέ.

Το ζητούμενο δεν είναι η επιστροφή στο παρελθόν, αλλά η επένδυση σε ένα σύγχρονο, ποιοτικό και λειτουργικό εκπαιδευτικό σύστημα που ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες των μαθητών και της χώρας.