Ο φόβος του πίνακα

ΡΕΠΟΡΤΑΖ ESOS

Του Νίκου Τσούλια
Είναι ίσως ο πρώτος φόβος που συνδέεται με έναν κοινωνικό θεσμό, το θεσμό του σχολείου. Η αρχή του νήματός του ξεκινάει από πολύ νωρίς, από το δημοτικό σχολείο. Γι’ αυτό και η υπέρβαση αυτού του φόβου θα πρέπει να ξεκινήσει από αυτό το στάδιο. Γιατί όσο δεν λύνεται εκεί, θεριεύει και ακολουθεί τον μαθητή / τη μαθήτρια συνεχώς όσο βρίσκεται στα σχολικά θρανία. Είναι ένας περίεργος φόβος, που έχει πολλές ρίζες και συχνά – αν και εμφανίζεται με κάποια γενικά κοινά χαρακτηριστικά – παίρνει ένα προσωπικό χρώμα και κάθε μαθητής και μαθήτρια θεωρεί ότι είναι μόνο δικό του πρόβλημα.

Η επίλυση του προβλήματος πρέπει να αποκτήσει και αυτή έγκαιρα ριζώματα, τα οποία να στηριχτούν στις δυνατότητες του παιδιού, στην κατάκτηση εκείνης της αυτοπεποίθησης που δεν θα επιτρέψει την ουσιαστική πρόσφυση αυτού του φόβου στην ψυχοσύνθεση του παιδιού. Οφείλουμε δε να τονίσουμε ότι σε κάθε παιδί αυτός ο φόβος είναι θεμιτός και λίγο – πολύ απασχολεί όλα τα παιδιά, γιατί όλα έχουν εγγενείς αναστολές στο κατά πόσο θα τα καταφέρουν σε μια εξεταστική δοκιμασία του σχολείου. Μπορούμε να ασκήσουμε το παιδί στα πιο βατά για το ίδιο το παιδί ζητήματα ακόμα και σε κάποιου είδους πνευματικά παιχνίδια ή σε άσκηση αναπαραγωγής πληροφοριών του από την καθημερινή του ζωή συνδυαζόμενη με κάποιο αριθμητικό ή άλλου είδους πνευματικό πρόβλημα. Σκοπός είναι να στηριχτούμε στις δεξιότητες εκείνες που γνωρίζουμε ότι το παιδί τις έχει κατακτήσει. Και φυσικά η όλη προσπάθεια πρέπει να είναι συνεχής και συστηματική, γιατί η σχέση του παιδιού με τον πίνακα είναι μια σταθερή και σημαντική σχέση γι’ όλη τη σχολική του διαδρομή και επιπλέον έχει επιπτώσεις στην περαιτέρω ζωή του, αφού ο φόβος του πίνακα μετασχηματισμένος μπορεί να πάρει και άλλες μορφές φοβίας και αναστολών στην ενήλικη ζωή μας.
Ο φόβος αυτός έχει δύο κύριες όψεις, πρώτον την έλλειψη της απαραίτητης κάθε φορά γνώσης και την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού και δεύτερον την κρίση και τα μάτια των συμμαθητών και συμμαθητριών που είναι στραμμένα πάνω του με κριτική διάθεση. Και μετράει η γνώμη και η άποψη που σχηματίζει ο παιδικός περίγυρός του, γιατί μέσα σ’ αυτόν θα βιώνει όλο το σχολικό μέρος της ζωής του.
Αν δεν λυθεί το ζήτημα αυτού του φόβου στις μικρές ηλικίες, αυτό δε σημαίνει ότι δεν έχει νόημα και αξία για να επιλυθεί σε επόμενη φάση είτε του Γυμνασίου είτε και του Λυκείου. Ο εκπαιδευτικός αυτών των βαθμίδων πρέπει να περάσει το μήνυμα ότι ο πίνακας είναι κομμάτι της σχολικής λειτουργίας και δεν συνδέεται μόνο με την εξέταση των μαθητών, αλλά είναι βασικό πεδίο εστίασης σχεδόν όλης της σχολικής ώρας. Και από τις πρώτες ώρες της γνωριμίας του με τους μαθητές και τις μαθήτριες οφείλει να σηκώνει όλους τους μαθητές – ακόμα και με κάποιου είδους σειρά – για να περάσει τη μήνυμα ότι η «επίσκεψη» στον πίνακα είναι μια εκ των «ων ουκ άνευ» διαδικασία. Γιατί αλλιώς δίνουμε την εντύπωση ότι τελικά αποκλείεται η εξέταση των μαθητών σε μια σειρά μαθημάτων – μαθηματικά, φυσική, χημεία κλπ – σχεδόν εξ ορισμού και κάτι τέτοιο αναπαράγει και επισημοποιεί με τελεσίδικο τρόπο την παθογένεια του φόβου. 
Ωστόσο, και σ’ αυτή τη φάση ο εκπαιδευτικός οφείλει – αν θέλει να λύσει το πρόβλημα – να είναι προσιτός και φιλικός και να ακολουθήσει τις ήπιες τεχνικές που προαναφέρθηκαν ή άλλες πιο πρόσφορες παιδαγωγικές επινοήσεις, που πολλές φορές αναδύονται μέσα από τη διαδικασία και τη ζωντάνια του ίδιου του μαθήματος αλλά και από την εμπειρία και τις αναστοχαστικές αναζητήσεις του εκπαιδευτικού. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να αφήσει κυρίαρχη την εικόνα ότι κάποιοι μαθητές και κάποιες μαθήτριες δεν θα σηκώνονται στον πίνακα και θα εξετάζονται από το θρανίο τους. Ο πίνακας και η κιμωλία – ανεξάρτητα από το γεγονός ότι επικρίνονται συμβολικά ως συντηρητικά στοιχεία του παραδοσιακού σχολείου και της μετωπικής διδασκαλίας – δεν παύουν να είναι ουσιώδη εργαλεία στη λειτουργία της σχολικής αίθουσας όλων των μαθημάτων και των θετικών και των θεωρητικών.
Η αποδραματοποίηση της εικόνας του πίνακα περιλαμβάνει την ανάδειξη μιας μετριοπάθειας στην όλη εξεταστική διαδικασία, όπως και την άμβλυνση της κριτικής ματιάς των άλλων μαθητών και μαθητριών. Μπορεί να χρησιμοποιείται ο πίνακας από τον εκπαιδευτικό μαζί με τα παιδιά που διατηρούν αυτού του είδους της σχολική φοβία σε κάποιες στιγμές του διαλείμματος, για να δείξει ο εκπαιδευτικός κάποια λύση και να ζητήσει κάτι ανάλογο από τον μαθητή ή τη μαθήτρια. Επίσης δεν μπορεί, για παράδειγμα, να δίνεται η δυνατότητα να απαντούν οι «αποκάτω» γιατί, όταν ο μαθητής / η μαθήτρια δει απλά και μόνο ένα δάσος από σηκωμένα χέρια, τότε νιώθει την πικρή γεύση μιας ήττας, όχι ήττας επί μιας άγνοιάς του αλλά και ήττας στο πρόσωπό του και στη συνολική αξία του.
Υπάρχουν αρκετοί μαθητές που ισχυρίζονται ότι όταν ανεβαίνουν στον πίνακα, «τα χάνουν». Και αυτό απεικονίζει την ψυχική αναταραχή τους, η οποία του ανατρέπει κάθε δυνατότητα σκέψης και συλλογισμού και έτσι τα παιδιά και οι νέοι σ’ αυτή την περίπτωση έχουν ως μοναδική άμυνα να ομολογήσουν «την ήττα τους» για να καθίσουν μια ώρα αρχύτερα κάτω και έτσι να απαλλαγούν από το μαρτύριό τους αδιαφορώντας για κάθε επίπτωση επί του βαθμολογικού πεδίου. Βασική παιδαγωγική ευθύνη του εκπαιδευτικού είναι να μην επιτρέπει μια τέτοια εξέλιξη και να μην υιοθετεί αβασάνιστες ερμηνείες του πολύ παλιού παρελθόντος ότι, άμα το παιδί δεν διαβάζει, η όλη εικόνα που περιγράψαμε είναι μια φυσική εξέλιξη. Σε μια τέτοια περίπτωση ουσιαστικά ομολογεί την παιδαγωγική του ήττα, έστω και να την περιτυλίσσει με διάφορα επιχρίσματα.
Οι τεχνικές εξοικείωσης του μαθητών και των μαθητριών με τον πίνακα είναι πολλές και συνδέονται και με το επιστημονικό και μορφωτικό υπόστρωμα του εκπαιδευτικού. Και σε κάθε περίπτωση αποτελούν μια παιδαγωγική ευθύνη του εκπαιδευτικού.