Του Δημήτρη Πουλή.
Μηχανικός, εκπαιδευτικός στο ΤΕΙ Κρήτης (συνταξιούχος). Συμμετείχε στην «Επιτροπή Μπαμπινιώτη» ως εκπρόσωπος της Ομοσπονδίας Εκπαιδευτικών ΤΕΙ

Ο διάλογος για την παιδεία θα πρέπει να είναι ένα συστηματικό αντικείμενο της διακυβέρνησης (όπως είναι π.χ. ο προϋπολογισμός) και να ξεπεράσει το επίπεδο των μικροπολιτικών αντιπαραθέσεων.

Σε ένα τέτοιο διάλογο, θα εμπλέκονται όλοι, όμως, αν θέλουμε να υπάρχει αποτέλεσμα, η αποκρυστάλλωση του διαλόγου σε αποφάσεις θα πρέπει να γίνεται μέσα από μια ενιαία, σταθερή, αρχή. Αυτό σημαίνει ότι ένα μεγάλο κείμενο, όπως π.χ. ένας κώδικας, θα περιέχει μια ιεραρχημένη δομή αρχών, απόψεων, αξόνων, πρακτικών μέτρων και αξιολογήσεων. Αν οργανώνουμε τα δημόσια έσοδα σε μια ανεξάρτητη αρχή, το ίδιο θα πρέπει να οργανώσουμε και τις διευθετήσεις στην παιδεία.
Δυστυχώς η έλλειψη παιδείας αλλά και της δημοκρατικής στάσης, εμποδίζει την σύνθεση των απόψεων σε κάτι που ίσως να μην είναι το καλύτερο, αλλά θα είναι σταθερό και βελτιούμενο. Τείνουμε, και ελπίζω αυτή η προσπάθεια να με διαψεύσει, να αναγνωρίζουμε μόνο τα "δικά" μας αρχέτυπα. Αλλά, ας μην επεκταθώ σε κριτικό λόγο.
Θεωρώ ότι η ανθρωπότητα βρίσκεται σε ένα μεγάλο σταυροδρόμι. Το οικονομικό σύστημα του καπιταλισμού έχει εκτραπεί, καταρρέει, όπως νωρίτερα αυτό που γνωρίσαμε σαν "υπαρκτό σοσιαλισμό". Η κατάρρευση όμως του καπιταλισμού θα είναι τραγική γιατί συνοδεύεται από πρωτόγνωρα φαινόμενα : την κλιματική αλλαγή, γενικευμένη ισχυροποίηση της βίας (εκφασισμό), και πολύ σύντομα, τραγική απαξίωση της απλής ανθρώπινης εργασίας με υποκατάστασή της από μηχανές. Αν συνειδητοποιήσουμε ότι το εκπαιδευτικό σύστημα που πρέπει να σχεδιάσουμε, ακόμα και αν υπήρχε εντελώς έτοιμο και χωρίς έλλειψη πόρων, θα καθορίσει την ζωή ανθρώπων που θα ζουν τα επόμενα 70 χρόνια και θα εργάζονται (;) τα επόμενα 20 - 60, αυτή και μόνο η συνειδητοποίηση θέτει εξαιρετικά σημαντικούς στόχους (αναπόφευκτα, μπορεί να παρατηρήσει κανείς τις - σωστές κατά τα άλλα συμβολές στο διάλογο - που αναφέρονται σε τρέχοντα βιωματικά προβλήματα του εκπαιδευτικού κόσμου. Η εκπαίδευση δεν μπορεί να γίνει χωρίς τους εκπαιδευτικούς και σαφώς δεν μπορεί να γίνει χωρίς καλούς εκπαιδευτικούς. Όμως, και αυτό πρέπει να ξεκαθαριστεί σωστά, ο σχεδιασμός της εκπαίδευσης και η στοχοθεσία της πρέπει να γίνει πριν απ' όλα από διανοητές, μελετητές, ανθρώπους που έχουν τη φιλοσοφική σκέψη και συγκρότηση για να αναδείξουν τις σταθερές σε ένα τόσο μεταβλητό πλαίσιο)
Σε σχέση με την μέθοδο, τοποθετούμαι ως εξής: Χρειάζεται μια "πολεμικού χαρακτήρα" επιχείρηση για την παιδεία στην Ελλάδα. Μην τρομάζετε, δεν θα ντύσουμε τους δασκάλους στο χακί, ούτε θα ακολουθήσουμε μεθόδους "αποφασίζομεν και διατάσσομεν".

Η έννοια της στρατιωτικής επιχείρησης αναφέρεται στο ότι τίποτε δεν μπορεί να αφεθεί στην τύχη (ή την φιλοπατρία των εκπαιδευτικών). Όπως μια στρατιωτική επιχείρηση περιλαμβάνει ένα πλήρη συντονισμό δράσεων, πληροφοριών, τροφοδοσίας, μηχανημάτων, όπλων και ανεφοδιασμού, έτσι και η ανάταξη της παιδείας (αν ...) απαιτεί να υποστηρίξουμε τον μάχιμο εκπαιδευτικό με κάθε τρόπο. Να παρέχουμε ξεκάθαρο στόχο, πλαίσιο λειτουργίας, έλεγχο.
Σε σχέση με το περιεχόμενο, θέλω να πω τα εξής : είναι τόσο μεγάλη επερχόμενη (ίσως ήδη επελθούσα) τεχνολογική αλλαγή στην παραγωγική βάση που θα καταστήσει την ανθρώπινη εργασία δευτερεύον στοιχείο των κοινωνιών. Αντίθετα, η πολυπλοκότητα στην οργάνωση των κοινωνιών αλλά και των παραγωγικών διαδικασιών απαιτεί υψηλότερο επίπεδο συγκρότησης της προσωπικότητας των ατόμων, των πολιτών. Σε αυτό το πλαίσιο, η εκπαίδευση θα χρειαστεί να επεκταθεί σε χρόνο αλλά και να αλλάξει φυσιογνωμία. Η εκπαίδευση πρέπει να αντιμετωπίσει όχι τόσο το πρόβλημα (ή όχι μόνο) του εργασιακού υποκειμένου (στοχευμένη στην παραγωγή και την ανταγωνιστικότητα - ποιότητα είναι ο σωστός όρος, η ανταγωνιστικότητα φέρνει καταστροφή), αλλά το ίδιο το πρόβλημα της ύπαρξης πολιτισμένων κοινωνιών. Βάση των στόχων της εκπαίδευσης είναι η 'παραγωγή' πλούσιων ανθρώπων.
Σε σχέση με την διαδικασία, θέλω να πω τα εξής: πιστεύω ότι το μεγαλύτερο μέρος των πολιτικών αλλά και των εντεταλμένων της ακαδημαϊκής κοινότητας είναι "πλανημένο". Όχι με κακοπιστία, αλλά από το ελλειμματικό μόρφωμα του νεοελληνικού κοινωνικού σκηνικού. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν ή ότι δεν μπορούν να συγκεραστούν απόψεις για ένα ξεκίνημα (έστω μέσα στα ασφυκτικά πλαίσια της εποχής). Η ύπαρξη όμως σταθερού στόχου και πορείας είναι όρος για την επιτυχία οποιουδήποτε εγχειρήματος. Ο δεύτερος όρος είναι η απεμπλοκή από τις εμμονές και τις βεβαιότητες του νεοφιλελευθερισμού, απεμπλοκή που πρέπει να γίνει σε συνθήκες ενσωμάτωσης και ανοχής των σχετικών πολιτικών που έχουν αναπτυχθεί σε βάθος δεκαετιών. Δεν υπάρχουν πρακτικές προϋποθέσεις ασυνέχειας, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν επείγουν αλλαγές.
Σκέψεις για την φύση και την λειτουργία της εκπαίδευσης στον κόσμο που έρχεται

[εισαγωγικά προκείμενα]
[λειτουργίες της εκπαίδευσης]
[δομή της παγκοσμιοποιημένης παραγωγής]
[μη επιλύσιμα – από την εκπαίδευση – προβλήματα ]
[η πολιτική αντιπαράθεση ξεκάθαρα]
1. Εισαγωγή.
1.1 Η ιστορία των κοινωνιών δημιουργείται από την πεπλεγμένη ροή φαινομένων που κινούνται στο υλικό και το πνευματικό πεδίο.
1.2 Το υλικό πεδίο κυρίως περιλαμβάνει την παραγωγική διαδικασία, την τεχνολογία, τις οικονομικές σταθερές του περιβάλλοντος (π.χ. κλίμα, φυσικοί πόροι) …
1.3 Το πνευματικό πεδίο περιλαμβάνει θρησκεία και ιδεολογίες, πολιτισμικά πρότυπα, τον συλλογικό ψυχισμό …
1.4 Η ροή των δύο αυτών κατηγοριών φαινομένων επηρεάζεται από τοπικές και χρονικές ιδιομορφίες, αλληλεπιδράσεις (ροή πληροφορίας, ροή υλικού). Μεταξύ τους οι δύο μεγάλες αυτές κατηγορίες αλληλεπιδρούν ισχυρά, τόσο μέσω των θεσμικών ρυθμίσεων (νομικό σύστημα …) όσο και μέσω της ανθρώπινης εργασίας.
1.5 Από τις δύο αυτές κατηγορίες ροών, η υλική εμφανίζεται ως ‘δρώσα’ ενώ η πνευματική εμφανίζεται ως εξισορροπητική. Η τεχνολογία αλλάζει τους όρους παραγωγής και αυτή η αλλαγή διαδίδεται σε μύρια όσα φαινόμενα στον υλικό τομέα, (παραγωγικότητα, οικονομία, ακμή και παρακμή), και στον πνευματικό τομέα που ακολουθεί.
1.6 Η ποιότητα της ανθρώπινης εργασίας, δηλαδή η ανάπτυξη του εργασιακού υποκειμένου, όντας προϊόν του ‘πνευματικού’ περιεχομένου των κοινωνιών, επικαθορίζει τα όρια και την λειτουργικότητα του ‘υλικού’ περιεχομένου.
1.7 Η παραγωγή, με τις μορφές εργασίας που απαιτεί, συνδιαμορφώνει την πνευματική συμπεριφορά των ατόμων.[1]

2. Η λειτουργία της εκπαίδευσης.
2.1 Η εκπαίδευση, όπως σήμερα την γνωρίζουμε, είναι προϊόν της βιομηχανικής εποχής. Συστηματικά οι κοινωνίες, προετοιμάζουν την παραγωγική εργατική δύναμη αλλά και τα υπόλοιπα ‘πνευματικά’ χαρακτηριστικά του γενικού πληθυσμού.
2.2 Οι σύγχρονες συνθήκες στις περιοχές που ονομάζουμε «ανεπτυγμένη δύση» αναιρούν πολλές από τις λειτουργίες κοινωνιών παλαιότερων δομών (οικογένεια, θρησκεία, εθνική ταυτότητα…) με απρόσμενα αποτελέσματα. Αυτά που σήμερα αναγνωρίζουμε σαν αιχμηρά κοινωνικά προβλήματα, (παραβατικότητα, σχέσεις φύλλων, έλλειψη ‘ηθικής’, εθνικισμό …), έχουν τις ρίζες τους στην αδυναμία (πιθανώς εγγενή) υποστήριξης των κοινωνιών σε ένα κόσμο που αλλάζει με απίστευτους ρυθμούς. [ρυθμός αλλαγών ó πόσα αξιακά συστήματα είναι «τα πλέον προσαρμοσμένα» στη διάρκεια της ζωής (~70 χρόνια)
2.3 Η εκπαίδευση δεν είναι ούτε έτοιμη, ούτε σχεδιασμένη, να ανταποκριθεί στις τεράστιες πιέσεις φαινομένων που συμβαίνουν τόσο στο υλικό πεδίο (τεχνολογία, παραγωγή, οικονομία) όσο και στο πνευματικό πεδίο (αξιακό σύστημα, κοσμοαντίληψη, …)
2.4 Αν οι κοινωνίες επιλέξουν να υπάρχουν, (ή αν τους επιτραπεί) θα πρέπει να βρεθεί ο τρόπος υποκατάστασης (ή αποκατάστασης) των λειτουργιών που παλαιότερες κοινωνίες είχαν βρει. Με επιτυχία καλύτερη από αυτές. Αλλιώς μια επιστροφή στο μεσαιωνικό παρελθόν είναι εγγυημένη.
2.5 Η χρονική δυναμική ανάπτυξης των ατόμων και κοινωνιών επιβάλλει εξαιρετικά ανοικτές δομές και προσανατολισμό στα ‘εκπαιδευτικά’ συστήματα γιατί η επίδραση τους επεκτείνεται στο χρόνο σε απόσταση απολύτως εκτός προβλέψεων.
3. Δομή της παγκοσμιοποιημένης παραγωγής
3.1 Με βάση τα προαναφερθέντα, η βάση για την συζήτηση που πρέπει να αναπτυχθεί, είναι μια ανάλυση του σύγχρονου και επερχόμενου τρόπου λειτουργίας των παραγωγικών πλευρών της κοινωνίας. ΚΑΙ μια ανάλυση των πνευματικών αναγκών και συνθηκών ύπαρξης των ανθρώπων σε μελλοντικές (αλλά σχετικά προβλέψιμες) συνθήκες ζωής των ατόμων.
3.2 Η εξέλιξη των τελευταίων 30 ετών, με την γενικευμένη μεταφορά των παραγωγικών τομέων των οικονομιών της δύσης έχει δημιουργήσει μεγάλα και δυσεπίλυτα προβλήματα σε όλες τις πλευρές της υλικής και πνευματικής ζωής. (τόσο στις χώρες του outsourcing, όσο και σε αυτές του insourcing)
3.3 Η οικονομία των περισσότερων χωρών της δύσης είναι ελλειμματική με αποτέλεσμα τη συσσώρευση χρέους.
3.4 Η σύνθεση της εργασιακής απασχόλησης στις ίδιες χώρες διαφοροποιείται (υπηρεσίες, comodification), με σημαντικά αποτελέσματα στο κοινωνικό αξιακό σύστημα, τις ίδιες τις πραγματικές ικανότητες των ατόμων.
3.5 Στις ‘παραγωγικές’ χώρες, το ισοζύγιο είναι πλεονασματικό σε χρηματική όψη και αρνητικό σε τομείς περιβάλλοντος, κοινωνικής δικαιοσύνης.
3.6 Οι διαφοροποιήσεις περιλαμβάνουν την στάση (attitude) των νέων απέναντι στην εργασία, τη γνώση, την δημιουργικότητα.
3.7 Η διαρκής τεχνολογική εξέλιξη παράγει νέα φαινόμενα : η παραγωγικότητα αυξάνει σε σημείο τέτοιο που η παραγωγή φράσσεται από έλλειψη υλικού, όχι από έλλειψη εργασίας (που περισσεύει), όχι από έλλειψη κατανάλωσης (που χρηματοδοτείται με δάνεια).
3.8 Νέο φαινόμενο είναι επίσης η διαφαινόμενη υποκατάσταση της ανθρώπινης εργασίας από μηχανές. Ολόκληροι τομείς (π.χ. αυτοκινητοβιομηχανία) έχουν ωφεληθεί από τα ρομποτ.
3.9 Νέο φαινόμενο είναι η εξέλιξη της μηχανικής νοημοσύνης σε επίπεδο που θα επιτρέψει την αντικατάσταση της ανθρώπινης εργασίας σε συστήματα απλής (μηχανικής) νοημοσύνης. [ένα τρακτερ οδηγούμενο από GPS, με μηχανισμούς αποφυγής εμποδίων, μηχανική όραση, θα μπορεί να οργώνει ένα …κάμπο σε ώρες]
3.10 Ο συνδυασμός όλων αυτών των φαινομένων της οικονομίας και της παραγωγής, οδηγεί σε μια «άνευ προηγουμένου» μεγέθυνση του χρηματικού πλούτου, της συγκέντρωσης του, η οποία στον άλλο πόλο επιφέρει κατάρρευση των κοινωνικών συστημάτων υποστήριξης, είτε αυτών που ονομάζαμε κοινωνικό κράτος, είτε των παραδοσιακών αλληλέγγυων μορφών κοινοτικής στήριξης.
3.11 Πρόκειται για ‘αχαρτογράφητα νερά’ της ιστορίας, τον χάρτη των οποίοων δεν πρέπει να ανακαλύψουμε εμπειρικά …
4. Μη επιλύσιμα – από την εκπαίδευση – προβλήματα
4.1 Πολύ συχνά αναθέτουμε στην εκπαίδευση την επίλυση όλων των προβλημάτων. Αυτό είναι άδικο, όσο και αδύνατο. Η εκπαίδευση δεν μπορεί να αναιρέσει την αποδομητική δράση της τηλεόρασης !
4.2 Η εκπαίδευση δεν μπορεί να επιλύσει άμεσα οικονομικά προβλήματα που σχετίζονται με την παραγωγή : όσο εκπαιδευμένο ερευνητικό δυναμικό και αν διαθέτεις, δεν θα παραχθεί γνήσιο ερευνητικό έργο αν δεν υπάρχει γνήσιο ενδιαφέρον για τα αποτελέσματα (δηλαδή συνθήκες, υποστήριξη, χρηματοδότηση)
4.3 Η εκπαίδευση δεν μπορεί να υπερισχύσει των συμφερόντων (ούτε της γεωπολιτικής)
4.4 Η εκπαίδευση όμως μπορεί να δημιουργήσει το πολιτικό υποκείμενο το οποίο θα επιλέξει τους κατάλληλους ανθρώπους για να μελετήσουν και επιλέξουν τις πρόσφορες λύσεις στα πολιτικά προβλήματα.
4.5 Αν, σε παλαιότερο χρόνο, ήταν εφικτό να δημιουργηθεί αυτό το πολιτικό υποκείμενο, μέσω της συσσώρευσης εμπειρίας. Σήμερα, η αυξανόμενη περιπλοκότητα του κόσμου απαιτεί αυτό να γίνει με μελέτη.
4.6 Η αντικειμενική δράση της ηγεμονεύουσας τάξης, όσο και η αδράνεια της κορεσμένης κοινωνίας, θέλουν να αποτρέψουν τέτοιες εξελίξεις. Οδηγούν τις κοινωνίες σε αμορφωσιά.
4.7 Στον αντίποδα, η απαίτηση του σύγχρονου επιπέδου υλικής παραγωγής απαιτεί ανθρώπινης σκέψης παραγωγικά υποκείμενα, δηλαδή άτομα με ικανότητες δομημένης σκέψης και ενσυναίσθηση.
4.8 Επίσης, σε αντίθεση με την κατεστημένη τάξη (οικονομικών και νοητικών αντιλήψεων), οι κοινωνικές πραγματικότητες βοούν, απαιτώντας ανθρώπινες, πολιτισμένες, συναισθηματικά πλούσιες, κοινότητες ανθρώπων.
4.9 Αυτή είναι μια ‘τελική μάχη’ για την ‘φύση του ανθρώπου’, όπως θα διαμορφωθεί στο εγγύς μέλλον.
5. Η πολιτική αντιπαράθεση ξεκάθαρα
5.1 Ποτέ ο ηγεμών δεν δίνει την μάχη ο ίδιος. Πάντα δημιουργεί μια σειρά μαχητών που καταβάλλουν όσους αντιστέκονται. Αν συνεπώς προσδιορίσουμε ως αντιπάλους αυτούς που νέμονται τον πλούτο του πλανήτη, θα δούμε ίσως τους πολέμιους, αυτούς με τους οποίους διαλεγόμαστε, ως ‘πλανημένους’. (αυτό είναι καλύτερο από το ‘εξωνημένους’)
5.2 Παρόμοια ισχύουν και στις ‘γραμμές μας’. Κανείς δεν διαθέτει την απόλυτη αλήθεια, και η ορθότητα των απόψεων μεταβάλλεται(!) χρονικά και τοπικά. Ας κρατάμε λοιπόν μακριά (όσο μπορούμε) την μισαλλοδοξία.
5.3 Οριοθετούμε λοιπόν ένα χώρο σύνθεσης με κοινές προϋποθέσεις:
5.3.1 Μελέτη της πραγματικότητας όπως είναι
5.3.2 Αξιοποίηση της εμπειρίας
5.3.3 Προβολή στο μέλλον
5.3.4 Αναθεώρηση των επιβεβλημένων αξιών (είδαμε πλέον που οδηγούν)
5.3.5 Ανοικτά συστήματα εκπαίδευσης (αυτά που επιτρέπουν τροποποιήσεις από τα κάτω)
5.3.6 Ανθρώπινο και ανθρωπιστικό πεδίο εκπαίδευσης
5.3.7 Πόροι ! (κυρίως νοητικοί αλλά και χρηματικοί)
5.3.8 …
Η συζήτηση μόλις αρχίζει…

[1] Δεν αναφέρομαι στο Χιτλερικό “Arbeit Macht frei” (η εργασία ελευθερώνει). Όπως στο ομηρικό «πόλεμος ποιεί δούλον, πόλεμος ποιεί ελεύθερον», η εργασία μπορεί να είναι ‘δουλεία’, μπορεί όμως να έχει ‘ανθρωποποιητικό’ χαρακτήρα, δηλαδή να είναι σχολείο δημιουργικότητας.