Για το Ενιαίου Τύπου Ολοήμερο Δημοτικό Σχολείο

Μια χώρα που γίνεται πιο "φτωχή" δεν θα έπρεπε να συμβιβάζεται σε ένα "πιο φτωχό" σχολείο, αλλά να “έχει στον νου της τα παιδιά” και διατηρώντας την περηφάνια της να επιμένει να διεκδικεί ένα καλύτερο σχολείο για ένα καλύτερο μέλλον.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ ESOS

Γιάννης Κατσαρός, Σχολικός Σύμβουλος
Με πρόσφατη ΥΑ το Υπουργείο Παιδείας προχώρησε στην εξαγγελία  εφαρμογής από το νέο σχολικό έτος 2016-17 ενός ΕΝΙΑΙΟΥ ΤΥΠΟΥ ΟΛΟΗΜΕΡΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ (ΕΤΟΔΣ).
Πρόκειται για μία παρέμβαση που από την εκπαιδευτική κοινότητα έγινε δεκτή με τεράστια επιφύλαξη ως προς τους σκοπούς που στοχεύει να υπηρετήσει. Η κριτική από την πρώτη μέρα εστίασε και ανέδειξε τα προβλήματα ανεργίας που θα αντιμετωπίσουν τουλάχιστον 4.000 αναπληρωτές εκπαιδευτικοί, τις δυσκολίες διαμόρφωσης ενός λειτουργικού Εβδομαδιαίου Ωρολογίου Προγράμματος, την αναστάτωση στο ωράριο και τις εργασιακές συνθήκες των εκπαιδευτικών, την κατάργηση της πολύτιμης για τους εργαζόμενους γονείς Πρωινής Ζώνης.
Αλλά και ως προς την επίτευξη των επιμέρους στόχων που έθεσε το Υπουργείο, η εξέταση των ρυθμίσεων και των παραμέτρων της παρέμβασης δεν οδηγεί σε αισιόδοξα συμπεράσματα.
Ως προς τον στόχο εξασφάλισης ίσων ευκαιριών στην εκπαίδευση για όλους τους μαθητές της ίδιας βαθμίδας, το ΕΤΟΔΣ εμφανίζει σημαντικά προβλήματα, αφού:
α) δεν περιλαμβάνει πρόβλεψη για ίσες ευκαιρίες σε σχολεία μικρότερα από 4θεσια,
β) επιχειρεί την “κανονικοποίηση” της ύπαρξης κενών σε εκπαιδευτικό προσωπικό, προβλέποντας σε τέτοιες περιπτώσεις (που τα τελευταία χρόνια αποτελούν τον κανόνα) την αναμόρφωση του Ωρολόγιου Προγράμματος με βάση τις διαθέσιμες ώρες, την πρόωρη αποχώρηση των μαθητών, την διδασκαλία μαθημάτων ειδικοτήτων από δασκάλους/ες, την προσαρμογή της διδασκόμενης 2ης Ξένης Γλώσσας (Γαλλικά, Γερμανικά) στο διαθέσιμο προσωπικό, ενισχύοντας έτσι περαιτέρω την πολυτυπία,
γ) θέτει διαφορετικές προϋποθέσεις εγγραφής στο ολοήμερο (βεβαίωση εργασίας και των 2 γονέων απαιτείται μόνον στα 6θέσια και άνω),
δ) δημιουργεί μια πολυτυπία ολοήμερων, αφού κάθε σχολείο με βάση το διαθέσιμο προσωπικό θα διαμορφώνει διαφορετικό ολοήμερο πρόγραμμα. Το πρόβλημα αυτό (κυρίως η ποικιλία τρόπων απασχόλησης εκπαιδευτικών στο ολοήμερο) θα φαλκιδεύσει και την δυνατότητα αξιοποίησης του χρόνου που προκύπτει καθημερινά (45 λεπτά) για την πραγματοποίηση των συναντήσεων του Συλλόγου Διδασκόντων (το έχουμε ζήσει για πολλά χρόνια στα κλασικού τύπου σχολεία).
ε) περιορίζει τις ώρες παραμονής των μαθητών στο σχολείο, εκθέτοντας σε μεγαλύτερη ανισότητα και πλήττοντας κυρίως μαθητές από “φτωχό” κοινωνικό-μορφωτικό οικογενειακό περιβάλλον, οι οποίοι στις συνθήκες της κρίσης που βρίσκεται η χώρα έχουν αυξηθεί.   
Ως προς τον στόχο της διατήρησης των θετικών στοιχείων του ΕΑΕΠ τα προβλήματα - που σχετίζονται με την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης- είναι επίσης μεγάλα. Ποια ήταν τα θετικά στοιχεία του ΕΑΕΠ; Θα μπορούσαν να συνοψιστούν στα εξής:
- έδινε μεγαλύτερη έμφαση στις Τέχνες και στον Πολιτισμό, αφού στο σύνολο των ωρών του εβδομαδιαίου προγράμματος όλων των τάξεων περιλάμβανε 10,5% (22 συνολικά) ώρες Αισθητικής Αγωγής (έναντι 9,2% στα Κλασικά και 10% στα ΕΤΟΔΣ) και προέβλεπε τη διδασκαλία των μαθημάτων Τέχνης από εκπαιδευτικούς ειδικοτήτων.
- αναβάθμιζε την ενασχόληση των μαθητών με την Φυσική Αγωγή, αφού στο σύνολο των ωρών του εβδομαδιαίου προγράμματος όλων των τάξεων περιλάμβανε 9,5% (20 συνολικά) ώρες Αισθητικής Αγωγής (έναντι 12 ωρών (6,9%) στα Κλασικά και 16 ωρών (8,9%) στα ΕΤΟΔΣ)
- εξασφάλιζε τέτοια ενασχόληση με τα Αγγλικά (περιλάμβανε στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα όλων των τάξεων συνολικά 20 ώρες Αγγλικά, έναντι 12 ωρών στα Κλασικά και 14 ωρών στα ΕΤΟΔΣ) που στόχευε να ετοιμάσει κάθε μαθητή για Πιστοποίηση Αγγλικών στην Γ΄ Γυμνασίου. Η εισαγωγή από την Α΄ Δημοτικού βασίστηκε σε ερευνητικές μελέτες και η πιστοποίηση που θα έπρεπε να ξεκινήσει από αυτή τη χρονιά θα απάλλασσε την ελληνική οικογένεια από ένα μεγάλο κόστος και ταλαιπωρία. Η προοπτική αυτή απομακρύνεται.
- προωθούσε την Πληροφορική, που οι ώρες της στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα όλων των τάξεων στα ΕΤΟΔΣ συνολικά περιορίζονται κατά 8.
- Το κυριότερο όμως είναι ότι εξασφάλιζε σε μεγαλύτερο βαθμό (από τα Κλασικά και τα ΕΤΟΔΣ) ΑΝΑΣΕΣ - ΝΗΣΙΔΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΙΧΑΝ ΓΝΩΣΙΟΚΕΝΤΡΙΚΟ – ΣΤΕΝΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ. Με την κατάλληλη κατανομή στο ημερήσιο πρόγραμμα μαθημάτων, όπως η Φυσική Αγωγή, τα Εικαστικά, το Θέατρο, η Μουσική, η Ευέλικτη Ζώνη, η Φιλαναγνωσία επέτρεπε σε μεγαλύτερο βαθμό την κίνηση, τη συνεργασία, την έκφραση, την βιωματική εμπλοκή των μαθητών και ενασχόλησή τους με ελκυστικές δραστηριότητες που τους αποφόρτιζαν, τους χαλάρωναν και εμπλούτιζαν τη σχολική τους ζωή. Με τα ΕΤΟΔΣ το πρόγραμμα γίνεται πιο πυκνό, με περισσότερο ακαδημαϊκό προσανατολισμό, με περιορισμένες τις δυνατότητες ανάπτυξης της διαθεματικότητας. Διότι ενώ προβλέπει μείωση των πιο ακαδημαϊκού προσανατολισμού αντικειμένων κατά 14 στις 150 ώρες, ήτοι 9,3% (από 150/210 ώρες στα ΕΑΕΠ σε 136/180 ώρες στα ΕΤΟΔΣ), προβλέπει πολύ μεγαλύτερη μείωση για τα μαθήματα “κίνησης και δημιουργικής ανάσας”. Η μείωση είναι σε αυτά κατά 16 στις 60 ώρες, ήτοι 26,7% (από 60/210 ώρες στα ΕΑΕΠ σε 44/180 ώρες στα ΕΤΟΔΣ). Έτσι τα “ακαδημαϊκά” μαθήματα από το 71% στα ΕΑΕΠ καλύπτουν το 76% στα ΕΤΟΔΣ, ενώ τα μαθήματα “κίνησης και δημιουργικής ανάσας” από 29% στα ΕΑΕΠ καλύπτουν μόνο τον 24% στα ΕΤΟΔΣ. Το πρόβλημα δεν είναι μόνον ότι μειώνονται συνολικά και ως ποσοστό οι ώρες ή ότι εξαφανίζονται στην Ε΄ και ΣΤ΄ τάξη η Θεατρική Αγωγή και η Ευέλικτη Ζώνη και στις μικρές τάξεις η Φιλαναγνωσία ή ότι μειώνεται σε όλες τις τάξεις η Φυσική Αγωγή. Οι περιορισμένες ώρες “κίνησης και δημιουργικής ανάσας” στην πράξη θα μειωθούν δραματικά στον βαθμό που τα μαθήματα δεν θα διδάσκονται από εκπαιδευτικούς ειδικοτήτων. Η πράξη στα σχολεία έχει δείξει ότι οι δάσκαλοι/ες, όταν αναλαμβάνουν αυτά τα μαθήματα (όπως προβλέπεται στην ΥΑ των ΕΤΟΔΣ), υπό την πίεση των απαιτήσεων των “ακαδημαϊκών” μαθημάτων, καταστρατηγούν το Ωρολόγιο Πρόγραμμα και “απαλλοτριώνουν” τις ώρες αυτών των μαθημάτων για να διδάξουν Γλώσσα και των Μαθηματικά (που θεωρούνται “βασικά”), χωρίς να βελτιώνεται τελικά η επίδοση των μαθητών σ΄ αυτά τα μαθήματα.
Εν κατακλείδι, ναι, το ΕΑΕΠ είναι πιο "ακριβό", ως τύπος σχολείου. Αλλά απαντά σε πραγματικές ανάγκες των μαθητών και των οικογενειών τους, όπως διαπίστωσαν όσες σχετικές έρευνες έγιναν.
Οπωσδήποτε, απαιτούνταν διορθωτικές παρεμβάσεις για την γενίκευσή του. Θα έπρεπε να προωθηθεί ο θεσμός των Ενοτήτων Σχολικών Μονάδων που θα διαμόρφωνε προϋποθέσεις γενίκευσης σε μικρότερα σχολεία. Θα έπρεπε να δοθεί έμφαση στην καθοδήγηση των σχολείων, ώστε να διαμορφώνουν ισορροπημένο καθημερινό πρόγραμμα, ως προς την συμπερίληψη “ακαδημαϊκών” και μαθημάτων “κίνησης και δημιουργικής ανάσας”. Θα έπρεπε να προωθηθεί η διεύρυνση των μαθημάτων “κίνησης και δημιουργικής ανάσας” και η οργάνωσή τους σε συνεχόμενα 2ωρα, διότι τα μονόωρα μαθήματα δεν λειτουργούν με τον καλύτερο τρόπο. Θα έπρεπε να περιφρουρηθεί ο χαρακτήρας του Ολοήμερου προγράμματος και η εξασφάλιση τουλάχιστον 1 ώρας μελέτης – προετοιμασίας. Θα έπρεπε να εξεταστούν μαθήματα, όπως η Πληροφορική, για τον χαρακτήρα και την κατεύθυνσή τους, ώστε να μην αθροίζονται στα “ακαδημαϊκού” τύπου μαθήματα. Θα έπρεπε να επιμορφωθούν οι εκπαιδευτικοί, ιδιαίτερα οι συνάδελφοι των ειδικοτήτων που προέρχονται από άλλη βαθμίδα και να στηριχθούν στην αλλαγή αντίληψης για το ρόλο τους και στην αλλαγή διδακτικής μεθοδολογίας. Θα έπρεπε να γενικευθεί η εφαρμογή των Νέων Προγραμμάτων Σπουδών που παραμένουν στα συρτάρια από το 2012.
Όμως, αντί για βελτίωση και γενίκευση του θεσμού σε όλα τα σχολεία, εφαρμόζεται, χωρίς καμιά μελέτη, η λογική της εξίσωσης προς τα κάτω. Ποσοτικά αυτό είναι εμφανέστατο: αντί να αναβαθμιστεί το σχολείο για το 35%, υποβαθμίζεται για το 65% των μαθητών, που ήδη φοιτούσαν σε ΕΑΕΠ.
Οι εκπαιδευτικοί στα σχολεία τώρα καλούνται να φροντίσουν για όλα τα παραπάνω και να περιφρουρήσουν ό,τι μένει όρθιο, από την ανάπτυξη κατά τη λειτουργία των ΕΤΟΔΣ διαλυτικών δυναμικών που θα υποβαθμίζουν ή θα εξαφανίσουν τα ποιοτικά στοιχεία που πρόσφερε το ΕΑΕΠ και κυρίως την ενίσχυση της απελευθέρωσης του σχολείου από τον στενά γνωσιοκεντρικό – ακαδημαϊκό του χαρακτήρα και προσανατολισμό.
Διότι οι εκπαιδευτικοί διαθέτουν ευαισθησία και φιλότιμο και σε κάθε περίπτωση γνωρίζουν ποιων οικογενειών τα παιδιά χάνουν από αυτήν την παρέμβαση.
Κι όμως: Μια χώρα που γίνεται πιο "φτωχή" δεν θα έπρεπε να συμβιβάζεται σε ένα "πιο φτωχό" σχολείο, αλλά να “έχει στον νου της τα παιδιά” και διατηρώντας την περηφάνια της να επιμένει να διεκδικεί ένα καλύτερο σχολείο για ένα καλύτερο μέλλον. Διότι όπως λέει το τραγούδι της Νικολακοπούλου:
“Εκεί μετράω εγώ την περηφάνια
Φαρμάκι όταν στάζει η οροφή”