Σχολικοί Σύμβουλοι Θεολόγων για τα Θρησκευτικά
Μάθημα Θρησκευτικών
Με αφορμή την πρόσφατη συζήτηση για τη διαδικασία
χορήγησης απαλλαγής από τα Θρησκευτικά αναθερμάνθηκε ο γενικότερος
διάλογος γύρω από τη μορφωτική αποστολή και τον χαρακτήρα της σχολικής
θρησκευτικής εκπαίδευσης, τις μαθησιακές ανάγκες που εξυπηρετεί, τη θέση
της στο σύγχρονο σχολείο και το νομικό καθεστώς που τη διέπει.
Ο διάλογος αυτός γύρω από το μάθημα των
Θρησκευτικών διαρκεί τώρα και μερικές δεκαετίες. Οι φάσεις του
αποτυπώνονται σε συνέδρια, δημοσιεύματα, δημόσιες εκδηλώσεις και
παρεμβάσεις. Πολύ συχνά, λόγω επίκαιρων αναγκών ή του ευρύτερου
ενδιαφέροντος, ο διάλογος ξεπέρασε τα στενά όρια του θεολογικού κόσμου
και ανοίχτηκε στον δημόσιο χώρο. Στο πλαίσιο αυτό, πήραν θέση ή
κατέθεσαν απόψεις, εκτός από τους επίσημους θεσμούς της Εκπαίδευσης και
τους εκπαιδευτικούς, η Εκκλησία και εκπρόσωποί της, οι αρμόδιες
Ανεξάρτητες Αρχές της χώρας, οι θεολογικές σχολές, οι επιστημονικές
ενώσεις των θεολόγων, σύλλογοι και ενώσεις πολιτών, μεμονωμένα πρόσωπα
κ.ά. Στα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερη ώθηση στη διεξαγωγή του διαλόγου
έδωσαν η δημοσίευση των Συστάσεων 1720 (2005) και (2008)12 του
Συμβουλίου της Ευρώπης, η τροποποίηση του καθεστώτος χορήγησης απαλλαγής
το 2008 και οι παλινωδίες της κεντρικής διοίκησης που ακολούθησαν,
καθώς και η εκπόνηση νέων Προγραμμάτων Σπουδών στα Θρησκευτικά
Δημοτικού-Γυμνασίου και πρόσφατα του Λυκείου.
Οι Σχολικοί Σύμβουλοι Θεολόγων που υπογράφουμε
αυτό το κείμενο, προσηλωμένοι στο καθήκον της επιστημονικής υποστήριξης
των εκπαιδευτικών της ειδικότητάς μας, θεωρούμε χρήσιμο να συμβάλλουμε
στον διεξαγόμενο διάλογο, καταθέτοντας την εμπειρία από την πολύχρονη
συνεργασία μας με τους εκπαιδευτικούς, επισημαίνοντας προς όλες τις
κατευθύνσεις τα παρακάτω:
-
Τα Θρησκευτικά είναι υποχρεωτικό μάθημα της σχολικής εκπαίδευσης, με
σαφές πλαίσιο λειτουργίας και καθορισμένη σκοποθεσία, η οποία
θεμελιώνεται στο Σύνταγμα της χώρας και τους βασικούς νόμους της
Εκπαίδευσης. Στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, το μάθημα είναι ενιαίο
και υποχρεωτικό για όλους τους μαθητές. Οι μαθητές δεν χωρίζονται με
βάση τη θρησκευτική επιλογή τους, όπως γίνεται στο λεγόμενο
«πολυ-ομολογιακό» μοντέλο σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, στο οποίο
λειτουργούν παράλληλα μαθήματα με διαφορετικές θρησκευτικές
κατευθύνσεις. Αυτός ο τρόπος οργάνωσης της θρησκευτικής εκπαίδευσης στη
χώρα μας έχει παιδαγωγικά πλεονεκτήματα, ενώ η τυχόν μεταβολή της
εγκυμονεί κινδύνους. Μάλιστα, στην Ευρώπη, σήμερα, γίνεται πολλή
συζήτηση για το κατά πόσον ο χωρισμός των παιδιών στο μάθημα των
Θρησκευτικών θέτει σε κίνδυνο την κοινωνική συνοχή και δεν υπηρετεί τη
δημοκρατικότητα, το δικαίωμα στη διαφορετικότητα, την καλλιέργεια της
ανεκτικότητας και άρα την ειρηνική συμβίωση.
-
Ο εκπαιδευτικός σκοπός του μαθήματος των Θρησκευτικών συνδέεται με
τον ευρύτερο σκοπό της Εκπαίδευσης, για τη δημιουργία ολοκληρωμένων
πολιτών, μέσα από την ανάπτυξη αναγκαίων γνώσεων, στάσεων και
δεξιοτήτων, που καλύπτουν ολόκληρο το φάσμα της μάθησης. Το μάθημα
σέβεται τη θρησκευτική ελευθερία και την πολιτισμική ταυτότητα των
μαθητών, καθώς επίσης κάθε ετερότητα. Δίνει στους μαθητές τη δυνατότητα
να κατανοήσουν τη δική τους θρησκευτική ταυτότητα και των άλλων,
προσφέροντας μαθησιακές ευκαιρίες για προσωπική ανάπτυξη και καλλιέργεια
της θρησκευτικής συνείδησής τους. Ταυτόχρονα, με έγκυρο και υπεύθυνο
τρόπο, τους προετοιμάζει να ζήσουν δημιουργικά στον σύγχρονο κόσμο, ο
οποίος χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα, αντινομίες και προκλήσεις.
-
Το ειδικό μορφωτικό ενδιαφέρον του μαθήματος των Θρησκευτικών έχει
αφετηρία την επικρατούσα τοπική θρησκευτική παράδοση, δηλαδή την
Ορθόδοξη πίστη και παράδοση, με τις ποικίλες πολιτιστικές και κοινωνικές
εκφάνσεις της, επεκτείνεται στη διερεύνηση του φαινομένου της
θρησκευτικότητας και περιλαμβάνει σε θεμιτό βαθμό τη μελέτη των κύριων
θρησκευτικών παραδόσεων της Ευρώπης και του σύγχρονου κόσμου, με βάση
τις μαθησιακές προσδοκίες και ανάγκες των προεφήβων και εφήβων μαθητών. Η
προσέγγιση αυτή είναι συμβατή με το ισχύον νομικό καθεστώς, καθώς
επίσης με το ευρωπαϊκό κεκτημένο και την κουλτούρα της
διαπολιτισμικότητας και τεκμηριώνεται από τα πορίσματα της σύγχρονης
θρησκειοπαιδαγωγικής επιστήμης. Η εφαρμογή μιας θρησκειολογικής
εκπαίδευσης, άποψη η οποία υποστηρίζεται συνήθως από μη θεολόγους, θα
περιορίσει το σύνολο του μαθήματος των Θρησκευτικών σε ένα μόνο τομέα
της θεολογικής επιστήμης, δεν εξυπηρετεί τις μορφωτικές ανάγκες των
μαθητών και δεν έχει παιδαγωγικό έρεισμα.
-
Το μάθημα των Θρησκευτικών, όπως και τα άλλα μαθήματα, αξιοποιεί
σύγχρονες θεωρίες μάθησης και διδακτικής, σύμφωνα με τις αρχές της
παιδαγωγικής επιστήμης. Η διδακτική μεθοδολογία, οι στρατηγικές μάθησης,
οι τεχνικές διδασκαλίας και τα διδακτικά μέσα που χρησιμοποιεί έχουν
παιδαγωγικό περιεχόμενο και μορφωτική αποστολή, η οποία διαφέρει από
εκείνη της εκκλησιαστικής κατήχησης, η οποία αρμόζει να γίνεται σε άλλο
χώρο, για άλλους σκοπούς και με άλλα μέσα. Αυτή η παιδαγωγική προσέγγιση
είναι συνεπής και με τη θεολογική διδασκαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας ως
προς τον σκοπό και το περιεχόμενο της κατήχησης. Αυτή τη θέση εκφράζουν
τόσο τα τρέχοντα αναλυτικά προγράμματα όσο και τα νέα Προγράμματα
Σπουδών. Τα τελευταία θεωρούμε ότι προάγουν με επιτυχία τη διερευνητική,
βιωματική και συνεργατική μάθηση και οδηγούν στην ανάπτυξη κριτικής
σκέψης, που ως παιδαγωγική τάση είναι κοινός τόπος στα σύγχρονα
εκπαιδευτικά δρώμενα.
-
Τα Προγράμματα Σπουδών δεν μπορεί να είναι στατικά. Καθώς
εξελίσσονται οι κοινωνικές συνθήκες, οι μορφωτικές ανάγκες και τα
επιστημονικά δεδομένα, θεωρούμε επιβεβλημένο να αναμορφώνονται. Κατά την
ανάπτυξη νέων προγραμμάτων ή την παραγωγή νέων διδακτικών μέσων πρέπει
να αξιοποιούνται θετικές εμπειρίες και καλές πρακτικές από το παρελθόν
και ταυτόχρονα να προωθούνται καινοτόμες ιδέες και προτάσεις από τους
ειδικούς, με στόχο τη δημιουργική ανανέωση της διδακτικής διεργασίας.
Στο πλαίσιο αυτό, θεωρούμε θετικό γεγονός την εκπόνηση των νέων
Προγραμμάτων Σπουδών στα Θρησκευτικά, καθώς και την πιλοτική εφαρμογή
τους στο Δημοτικό και το Γυμνάσιο. Η συγκροτημένη δόμησή τους, οι
αναλυτικές αναφορές στην ιστορία και την παιδαγωγική θεμελίωση του
μαθήματος, η διεξοδική ανάλυση των διδακτικών θεμάτων, η οργάνωσή τους
σε μια ενιαία πορεία από το Δημοτικό μέχρι το Λύκειο, η εισαγωγή
καινοτόμων διδακτικών και μαθησιακών προσεγγίσεων, η παρουσίαση πλήθους
διδακτικών τεχνικών στην κατεύθυνση της διερευνητικής και βιωματικής
μάθησης, καθώς και η ταυτόχρονη παραγωγή Οδηγών του Εκπαιδευτικού, με
την παράθεση πλήθους δειγματικών σχεδίων-σεναρίων διδασκαλίας και τη
μεθοδική καθοδήγηση του εκπαιδευτικού για την αξιοποίησή τους, είναι
στοιχεία που αποτιμώνται θετικά. Τα στοιχεία αυτά απουσίαζαν ή ήταν
ελλιπή στα μέχρι σήμερα υφιστάμενα αναλυτικά προγράμματα. Τα νέα
Προγράμματα Σπουδών δεν είναι απλά διδακτικά εγχειρίδια. Η αξιολογική
εκτίμησή τους, που δεν είναι εύκολη υπόθεση, πρέπει να γίνεται με
επιστημονικούς όρους και κυρίως ύστερα από την εφαρμογή τους στη σχολική
τάξη. Η αποτίμηση της πιλοτικής εφαρμογής τους στην υποχρεωτική
Εκπαίδευση -Δημοτικό και Γυμνάσιο- είναι θετική και γι’ αυτό θεωρούμε
ότι η καθολική εφαρμογή τους μπορεί να συντελέσει στην ανανέωση της
θρησκευτικής εκπαίδευσης και την προαγωγή της σύγχρονης μαρτυρίας της,
καθώς επίσης στην προάσπιση του μαθήματος των Θρησκευτικών στο δημόσιο
σχολείο.
Για να είναι αποδοτική η εφαρμογή τους,
θεωρούμε ότι είναι επιβεβλημένη η παραγωγή κατάλληλου διδακτικού υλικού
για τους μαθητές, (εγχειριδίων κλπ.), όπως ακριβώς και για τα άλλα
μαθήματα, καθώς επίσης η συνεχής και συστηματική επιμόρφωση και
υποστήριξη των εκπαιδευτικών.
-
Ο δημόσιος διάλογος είναι πάντοτε ευπρόσδεκτος με όποια θεμιτή μορφή
και εάν γίνεται, επειδή συμβάλλει στη δημόσια ενημέρωση, παρέχει τη
δυνατότητα να αποτυπώνονται και να κρίνονται όλες οι απόψεις, να
κατατίθενται προτάσεις, να υπερβαίνονται παρανοήσεις. Πέρα από την
αυτονόητη αυτή διαπίστωση, ο διάλογος είναι αποτελεσματικός όταν
διακρίνεται από νηφαλιότητα και σεβασμό στη διαφορετική άποψη,
λειτουργεί χωρίς αποκλεισμούς, ευνοεί τη σύνθεση διαφορετικών
προσεγγίσεων και στοχεύει στην εξαγωγή έγκυρων συμπερασμάτων.
Αναμφίβολα, πάντοτε εμφιλοχωρούν κίνδυνοι όπως είναι η
«ιδεολογικοποίηση» ζητημάτων με επιστημονικό χαρακτήρα, οι παροδικές
εντυπώσεις, η υπερίσχυση προβληματικών προσεγγίσεων, ο εγκλωβισμός σε
συγκρουσιακές καταστάσεις κ.ά.
Εκφράζουμε τη διαφωνία και την ανησυχία μας
για ορισμένες παρεκτροπές που έχουν σημειωθεί στο πλαίσιο του
διεξαγόμενου διαλόγου για τη φύση και το περιεχόμενο του μαθήματος των
Θρησκευτικών. Οι απαξιωτικοί χαρακτηρισμοί, οι μειωτικές εκφράσεις, οι
επιθετικές συμπεριφορές, η παραπληροφόρηση, ο αποκλεισμός της
διαφορετικής άποψης, η άρνηση συμμετοχής στον διάλογο και οι διχαστικές
τάσεις δεν συνάδουν με το θεολογικό και εκπαιδευτικό ήθος, ούτε
ανταποκρίνονται στις ανάγκες των καιρών.
-
Αναμένουμε από τις επιστημονικές ενώσεις των θεολόγων να ηγηθούν στην
προσπάθεια για συνεννόηση. Να επιδιώξουν ένα πλαίσιο διαλόγου το οποίο
θα οδηγήσει στην εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων. Να λειτουργήσουν
συνεργατικά και συνθετικά, απομονώνοντας ακραίες φωνές. Στους
θρησκευόμενους πιστούς οι οποίοι εκφράζουν το ενδιαφέρον τους, τους
πολίτες που δεν είναι εκπαιδευτικοί και όλους όσοι διατυπώνουν
καλοπροαίρετα την άποψή τους προτείνουμε το αυτονόητο, δηλαδή να
αναγνωρίσουν ότι η διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών είναι
παιδαγωγική υπόθεση και είναι αρμοδιότητα καταρχήν των ειδικευμένων
εκπαιδευτικών. Παρόμοια είναι η ευθύνη της διοικούσας Εκκλησίας η οποία
μπορεί να συμβάλλει στην υπέρβαση τυχόν δυσκολιών κατά τη διεξαγωγή του
διαλόγου, «εν τω συνδέσμω της ειρήνης», με απώτερο στόχο τη μορφωτική
και πνευματική καλλιέργεια των παιδιών μας με τους καλύτερους δυνατούς
όρους.
-
Ι ΣΧΟΛΙΚΟΙ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΘΕΟΛΟΓΩΝ
Αργυρόπουλος Ανδρέας
Βαλλιανάτος Άγγελος
Δημακόπουλος Δημήτριος
Καλογεράκης Ευτύχιος
Μιχαλοπούλου Ελένη
Μπαλή Αικατερίνη-Μαρία
Μπιτσάκης Αντώνιος
Σταλίκα Φωτεινή
Στράντζαλης Πολύβιος
Στριλιγκάς Γεώργιος
Συργιάννη Μαρία
Τσάγκας Ιωάννης
Φύκας Δημήτριος
Χριστόπουλος Νικόλαος
